Γιώργος Α. Παπανδρέου

Ομιλία Γιώργου Α. Παπανδρέου στην εκδήλωση για τα 75 χρόνια από την ίδρυση του Συμβουλίου της Ευρώπης

Διαβάστε ολόκληρη την ομιλία του πρώην πρωθυπουργού και Γενικού Εισηγητή για τη Δημοκρατία του ΣτΕ, Γιώργου Α. Παπανδρέου, στην εκδήλωση που διοργάνωσε η Προεδρία της Δημοκρατίας και η Βουλή των Ελλήνων για τα 50 χρόνια από την επικύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και τα 75 χρόνια από την ίδρυση του Συμβουλίου της Ευρώπης, την Παρασκευή 1 Νοεμβρίου 2024.

“Εξοχότατη κυρία Πρόεδρε της Δημοκρατίας,
Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε της βουλής,
Πρόεδρε της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης,
Γενική Γραμματέα της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης,
κύριοι Δικαστές,
κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,

Βρισκόμενος στο εξωτερικό, νέος, φοιτητής, εξόριστη η οικογένεια μου, πανηγύρισα την τότε απόφαση αποβολής της Ελλάδας από το ΣτΕ.
Δεν ήταν μια απόφαση κατά της Ελλάδας.
Ήταν μια απόφαση υπέρ του ελληνικού λαού και των δικαιωμάτων του, που κατάφορα παραβίαζε η τότε χούντα.
Ήταν μια απόφαση και συμβολική αλλά και ουσιαστική.
Γιατί αναπτέρωνε το ηθικό τόσων Ελλήνων που αγωνίζονταν και ονειρεύονταν μια Ελλάδα δημοκρατίας και ελευθερίας.

Και η ψήφος μας προ διετίας για την αποβολή της Ρωσίας, ήταν ψήφος για μια διαφορετική, δημοκρατική, ελεύθερη και ειρηνική Ρωσία, που θα ενστερνίζεται και θα παλεύει για αυτές τις κοινές μας ευρωπαϊκές αξίες.

Τιμούμε σήμερα τις δύο επετείους, την εκ νέου επικύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από την Ελλάδα, δηλαδή της επιστροφή της στο ΣτΕ προ 50 ετών, όπως και τα 75 χρόνια από την ίδρυση του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Αυτές οι δύο επέτειοι δεν αποτελούν μόνο σύμβολα του παρελθόντος αλλά και καθοριστικές υπενθυμίσεις για το ποιοι είμαστε και τι αντιπροσωπεύουμε.

Την δέσμευση και πίστη μας για έναν κοινό κόσμο όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα, η δημοκρατία και το κράτος δικαίου αποτελούν τη θεμέλια λίθο της κοινωνίας.

Η γενιά μου είναι μάρτυρας μιας Ελλάδας και μιας Ευρώπης που μεταμορφώθηκε: από τη μετάβαση από τη δικτατορία στη δημοκρατία, από τη δυσπιστία στην ενότητα, από την πόλωση στη συνεργασία.

Και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αποτέλεσε τον φάρο για την προστασία των δικαιωμάτων του πολίτη απέναντι σε κάθε αυθαιρεσία.
Τόσο καθοριστικό για μια ζωντανή δημοκρατία.
Αλλά και τόσο σημαντικό για την ειρήνη στην γηραιά ήπειρο. Ας συνειδητοποιήσουμε, από την πρόσφατη τραυματική εμπειρία στα Βαλκάνια και γενικότερα, ότι η προστασία των δικαιωμάτων του κάθε πολίτη, έχει και τον επιπλέον αυτόν στόχο της ειρηνικής συμβίωσης.

Καθώς θέτει φραγμό στην εργαλειοποίηση μειονοτήτων από εξωτερικές δυνάμεις ή γειτονικές ‘μητέρες πατρίδες’.
Ας συνειδητοποιήσουμε και πάλι ότι η πιο ουσιαστική προστασία δεν θα την παρέχει κάποιος μεγάλος αδελφός ή δυνατός προστάτης που παίζει γεωπολιτικά παιχνίδια αλλά το ίδιο το νομικό πλαίσιο του κράτους δικαίου, μια ευρωπαϊκή οικογένεια κοινών αξιών, που εξασφαλίζουν την ισονομία, την ισότιμη προστασία των δικαιωμάτων όλων.
Την προστασία απέναντι σε κάθε μορφή κατάχρησης εξουσίας.

Για τον λόγο αυτό το Ευρωπαϊκό εγχείρημα, αποτελεί και μια πρωτόγνωρη πολιτική καινοτομία.
Παράδειγμα για μια παγκόσμια κοινωνία ειρήνης.
Γιατί οι κοινές προκλήσεις απαιτούν κοινές αξίες και κοινούς κανόνες πέραν των εθνικών μας συνόρων.

Για αυτόν τον λόγο η σημερινή εκδήλωση δεν είναι απλά συμβολική.

Η πορεία της δημοκρατίας δεν ήταν ποτέ εύκολη.
Χτίστηκε πάνω σε αγώνες, σε αμφισβητήσεις και σε ανατροπές, σε ανθρώπους που πίστεψαν στη δύναμη της συλλογικότητας και αντιστάθηκαν σε κάθε μορφή καταπίεσης.

Ούτε ήταν ποτέ δεδομένη η δημοκρατία.

Όπως πολλοί ομιλητές τόνισαν και χθες.
Βλέπουμε την άνοδο του αυταρχισμού, της δημαγωγίας, του ρατσισμού, της βίας απέναντι εξιλαστήριων θυμάτων, της εύκολης υιοθέτησης θεωριών συνωμοσίας, την διασπορά ψευδών ειδήσεων και μαζί την έλλειψη εμπιστοσύνης πολλών στους θεσμούς, στην επιστήμη και την πολιτική.

Όμως, έχοντας σήμερα την τιμή να έχω εκλεγεί ως Γενικός Εισηγητής για την Δημοκρατία, της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του ΣτΕ, έχω και την εντολή να αναζητήσω όχι μόνο τα επιφαινόμενα, και θεωρώ τα παραπάνω συμπτώματα – σοβαρά μεν αλλά συμπτώματα δε – μιας βαθύτερης κρίσης.

Θα ξεκινήσω με το ζήτημα της ιστορικά πρωτόγνωρου μεγέθους οικονομικής ανισότητας στις κοινωνίες μας.

Δεν θα κουράσω με πολλούς αριθμούς. Όμως στις εκθέσεις της ΟΧΦΑΜ έχουμε μια καταθλιπτική εικόνα. Μια μόνο διαπίστωση είναι αρκετή: Από το 2020, ο συνδυασμένος πλούτος των δισεκατομμυριούχων έχει αυξηθεί κατά 2,7 δισεκατομμύρια δολάρια ημερησίως.

Οι πέντε πλουσιότεροι άνδρες του κόσμου υπερδιπλασίασαν τις περιουσίες τους από 405 δισεκατομμύρια δολάρια σε 869 δισεκατομμύρια δολάρια κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.

Μαζί με την τεράστια ανισότητα πλούτου έρχεται και η τεράστια ανισότητα εξουσίας.
Το διεθνές κεφάλαιο, και διάφοροι ολιγάρχες, επανέρχονται δριμύτεροι στο εθνικό πεδίο με τα λόμπυ, ή την διαφθορά επηρεάζοντας ή εξαγοράζοντας πολιτικούς, δικαστές, όργανα της τάξης.
Αλλά και εξαγοράζοντας ΜΜΕ, ψηφιακές πλατφόρμες, τράπεζες, ποδοσφαιρικές ομάδες, κλπ παρεμβαίνοντας καθοριστικά στην δημοκρατική πολιτική ζωή.
Πολύ απλά – αιχμαλωτίζεται ο δημόσιος χώρος, η δημοκρατική μας ζωή.
Υπονομεύεται το κράτος δικαίου, υπονομεύεται και κάθε θεσμός δημοκρατίας και δημοκρατικού ελέγχου.
Και αυτη η κατάσταση ομηρίας των θεσμών μας δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την ικανότητά μας να συνεργαστούμε αποτελεσματικά για τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής, της μαζικής μετανάστευσης, της επιρροής των σοσιαλ μίντια, της τεχνητής νοημοσύνης. Δημιουργείται – και δικαίως – όχι μόνο το αίσθημα της αδικίας, αλλά και της αβεβαιότητας, και βαθιάς ανασφάλειας.

Μιλώ και από την εμπειρία μου.

Όταν ανέλαβα ΠΘ αυτής της χώρας αντιμετωπίσαμε την οικονομική κατάρρευση και πιθανή χρεοκοπία.
Αλλά συνειδητοποίησα ότι δεν ήταν κυρίως οικονομική η κρίση.
Ήταν κυρίαρχα κρίση των δημοκρατικών μας θεσμών.

Ξεκινώντας από την έλλειψη σοβαρής εποπτείας του χρηματοπιστωτικού συστήματος από της ΗΠΑ, μέχρι και την Ελλάδα όπου οι θεσμοί μας φάνηκαν αδύναμα να εμποδίσουν την λεηλασία των δημόσιων πόρων, την πελατειακή διασπάθιση τους, την διαφθορά και έλλειψη διαφάνειας και λογοδοσίας ακόμα και στις στατιστικές μας υπηρεσίες.

Αυτό επιβεβαιώνουν και οι προσφάτως βραβευθέντες Νομπελίστες οικονομολόγοι Ντάρον Ατσεμογλου και Τζέιμς Ρόμπινσον, για το βιβλίο τους ‘Γιατί Αποτυγχάνουν τα Έθνη’ (Why Nations Fail).

Η έλλειψη ισχυρών δημοκρατικών θεσμών μεταφράζεται σε φρένο στην βιώσιμη ανάπτυξη και καταλήγει στην ‘αποτυχία’ ‘failure’ εθνών λόγω:

  • της έλλειψη κοινωνικής και οικονομικής συμμετοχής, συνοχής και ισότιμων ευκαιριών
  • της αυθαιρεσίας των οικονομικών ελίτ που απομυζούν φυσικούς και οικονομικούς πόρους της χώρας προς ίδιον όφελος
  • της υπονόμευσης του αισθήματος ισότητας και δικαιοσύνης και άρα εμπιστοσύνης του πολίτη απέναντι στους θεσμούς
  • των πελατειακών ή αυταρχικών δομών που αγνοούν τις ανάγκες των πολιτών, όπως της εκπαίδευσης, υγείας, πρόνοιας, περιβάλλοντος
  • ενώ συχνά οι χώρες αυτές μπαίνουν σε πορεία αστάθειας και βυθίζονται σε βίαιες συγκρούσεις όταν οι θεσμοί δεν μπορούν να εγγυηθούν ειρηνικές μεταβιβάσεις εξουσίας και επίλυση διαφορών.
  • μια πρόκληση που ακόμα και η Αμερική σήμερα αντιμετωπίζει.

Αδυνατούν τελικά τα έθνη αυτά να αναπτύξουν τις δυνατότητες, ικανότητες, το κοινωνικό κεφάλαιο, για να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες προκλήσεις της εποχής μας.

Αυτή η λαίλαπα ανισότητας, αδυναμίας, ανασφάλειας και αιχμαλωσίας δημοκρατικών θεσμών, είναι το γόνιμο έδαφος για φυγή στον υπερ-εθνικισμό, την εύκολη δημαγωγία, τον ρατσισμό, την πόλωση, τον απομονοτισμό τύπου Brexit, την στοχοποίηση εξιλαστήριων θυμάτων όπως των μεταναστών ή άλλων μειονοτήτων, και την δημιουργία μιας ψευδούς ελπίδας σε σωτήρες και αυταρχικές ηγεσίες.
Αυτή είναι μια κουλτούρα – αντίθετη με την δημοκρατική – όπου επωάζεται ο φασισμός.

Όμως ο μόνος δρόμος κατ’ εμέ το αντίδοτο είναι η ισχύς και η ενίσχυση, η εμβάθυνση των δημοκρατικών θεσμών και του κράτους δικαίου, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και γιατί όχι διεθνές επίπεδο.

Απαιτείται πρωτίστως η συνεργασία σε διεθνές ή σε περιφερειακό επίπεδο για τον εξανθρωπισμό της παγκοσμιοποίησης. Δηλαδή σοβαρές ρυθμίσεις στις διεθνείς αγορές και πολυεθνικά συγκροτήματα ελέγχοντας την ασυδοσία, την αυθαιρεσία, τον πλούτο και την ισχύ τους.

Για αυτό και η Ευρώπη πρέπει όχι μόνο να επιβιώσει αλλά να αναμορφώσει τους ορίζοντες της παίζοντας καθοριστικό ρόλο για την διάσωση και διάδοση της δημοκρατίας παγκοσμίως και στον εξανθρωπισμό της παγκοσμιοποίησης.

Όπου η έννοια της «ασφάλειας» περιλαμβάνει πλέον όχι μόνο την προστασία από εξωτερικούς κινδύνους, αλλά και την εγγύηση για ίσα δικαιώματα και ευκαιρίες, κράτος πρόνοιας, την ενεργή συμμετοχή των πολιτών, τη βιώσιμη ανάπτυξη. Μια δημοκρατική ασφάλεια.

Αγαπητοί σύνεδροι,

Πρόσφατα κατέθεσα έκθεση στο ΣτΕ για την Συμμετοχική Δημοκρατία.
Προτείνοντας ακόμα και τέταρτο κλάδο των δημοκρατικών μας θεσμών, μαζί με την εκτελεστική, δικαστική και νομοθετική εξουσία να θεσμοποιηθεί και αυτό της διαβούλευσης.

Δεν υπάρχουν πανάκειες. Αλλά υπάρχουν νέοι δρόμοι που αναπτύσσουν μια άλλη κουλτούρα, παιδεία συμμετοχής, αξιοπρέπειας, λογοδοσίας και εμπιστοσύνης.

Σας καλώ, λοιπόν, μέσα από μια διαδικασία αυτογνωσίας, να αναγεννήσουμε τις ιδέες και να αναζωογονήσουμε τους θεσμούς της δημοκρατίας που δεν θα περιορίζεται σε εκλογές κάθε τέσσερα ή πέντε χρόνια αλλά θα αναπνέει καθημερινά, και παντού, και θα ενδυναμώνουν τη φωνή και τη δημιουργική συμμετοχή του πολίτη.

Με αφορμή αυτές τις επετείους ας αναζωογονήσουμε θεσμούς που θα ανοίγουν διάπλατα την πόρτα στη συμμετοχή και την παιδεία του πολίτη, που θα ενισχύουν τη διαφάνεια, που θα κάνουν κάθε πολίτη συμμέτοχο στην κοινή προσπάθεια.

Με ένα αναγεννημένο δημοκρατικό Κοινωνικό Συμβόλαιο, που θα αποτελέσει το θεμέλιο για έναν κόσμο ειρήνης, συνεργασίας και δημιουργίας.”

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *