Διαβάστε την ομιλία του πρώην πρωθυπουργού και ιδρυτή του Συμποσίου της Σύμης, κατά τη διάρκεια της τελετής λήξης του 27ου Συμποσίου που έλαβε χώρα στο Κατηγιώργη της Μαγνησίας, την Πέμπτη 17 Ιουλίου 2025.
“Αγαπητοί φίλοι,
Από τα βάθη της καρδιάς μου, σας ευχαριστώ όλους εσάς τους συμμετέχοντες στο Συμπόσιο της Σύμης, για αυτές τις εξαιρετικές ημέρες που μοιραστήκαμε μαζί, εδώ, στο φωτεινό νησί της Σκιάθου.
Ήρθαμε ως στοχαστές και ενεργοί πολίτες από κάθε γωνιά του κόσμου. Και στη σκιά των ελαιόδεντρων, δίπλα στη θάλασσα, στους κύκλους του διαλόγου μας, προκληθήκαμε —όχι μόνο να σκεφτούμε ξανά—αλλά να χτίσουμε μαζί δεσμούς εμπιστοσύνης, να εμβαθύνουμε παλιές φιλίες και να δημιουργήσουμε νέες συμμαχίες. Προκληθήκαμε να ακούμε και να μαθαίνουμε ο ένας από τον άλλον—από τους νεότερους συμμετέχοντές μας, από τους Υποτρόφους του προγράμματος Agora Project, έως τους έμπειρους πολιτικούς, ακτιβιστές και ακαδημαϊκούς μας.
Προκληθήκαμε να φανταστούμε.
Να θυμηθούμε ότι η πολιτική—μια λέξη που γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα—δεν προοριζόταν ποτέ να είναι κυνική ή για α χειραγωγεί. Όχι, η πολιτική ήταν και πρέπει να ξαναγίνει η συλλογική τέχνη της φαντασίας μας, όραμα ενός καλύτερου κόσμου—και η δημοκρατία, η μέθοδος με την οποία μετατρέπουμε αυτή τη φαντασία σε πραγματικότητα.
Σήμερα αντιμετωπίζουμε μια θεμελιώδη επιλογή.
Μπορούμε να αποδεχτούμε παθητικά τον κόσμο όπως είναι. Ή μπορούμε να επιλέξουμε να διαμορφώσουμε αυτόν που μπορεί να γίνει.
Κι ας είμαστε ειλικρινείς για το πώς μοιάζει σήμερα ο «κόσμος όπως είναι». Είναι:
Ένας κόσμος όπου η εξουσία συγκεντρώνεται όλο και περισσότερο·
Όπου η ακραία ανισότητα υπονομεύει τη δημοκρατία μας, και το χρήμα μιλά πιο δυνατά από τη δικαιοσύνη·
Όπου τα μέσα ενημέρωσης, ο αθλητισμός, ακόμη και οι χώροι του πολιτισμού αγοράζονται και φέρουν το λογότυπο των λίγων·
Όπου οι αυταρχικοί ηγέτες όχι μόνο υπονομεύουν τη δημοκρατία, αλλά επιβιώνουν διεξάγοντας βίαιους πολέμους στοχοποιώντας αποδιοπομπαίους τράγους·
Όπου η ψηφιακή τεχνολογία αντί να απελευθερώνει, μας παρακολουθεί, χειραγωγεί τις ταυτότητές μας, εμπορευματοποιεί την προσοχή μας, και αρνείται την αξιοπρέπειά μας·
Όπου οι κολοσσοί των ορυκτών καυσίμων, της αγροτο-βιομηχανίας, της φαρμακοβιομηχανίας, των ψηφιακών πλατφορμών, των χρηματοπιστωτικών εταιριών και του αμυντικών βιομηχανιών έχουν μεγαλύτερη δύναμη από τις εκλεγμένες κυβερνήσεις·
Όπου το κέρδος είναι βασιλιάς, και το δημόσιο συμφέρον υποσημείωση·
Όπου οι ολιγάρχες—άνθρωποι που συγκεντρώνουν πλούτο και της πολιτική δύναμη—σφίγγουν τη λαβή τους τόσο στο μυαλό μας όσο και στο μέλλον μας.
Αλλά αυτός δεν είναι ο μόνος δρόμος.
Η πραγματική επιλογή μπροστά μας είναι: υποταγή στο κατεστημένο ή μετασχηματισμός μέσω της δικαιοσύνης, της δημοκρατίας και της συλλογικής μας τόλμης.
Γνωρίζουμε—‘επανάσταση ή μεταρρύθμιση’ είναι συχνά το δίλημμα. Όμως, αυτό που αναδείχθηκε από τους διαλόγους μας είναι ότι χρειαζόμαστε και τα δύο: ριζοσπαστική σκέψη και αλλαγή—ειρηνικά, μεθοδικά, δημοκρατικά.
Όπως όλοι τις μέρες αυτές είπαν, με τον πιο σαφή λόγο: η δίκαιη και πράσινη μετάβαση δεν είναι πλέον πολυτέλεια. Είναι αναγκαιότητα. Γιατί η κλιματική αλλαγή, εκτός μιας πυρηνικής καταστροφής, είναι η καθοριστική υπαρξιακή πρόκληση της ανθρωπότητας και της εποχής μας.
Όμως αυτή η μετάβαση δεν αφορά απλώς τη μείωση των εκπομπών άνθρακα. Αφορά την συνολική επανεξέταση του ποιοι είμαστε και πώς ζούμε—των κοινωνιών, των οικονομιών, των δημοκρατιών, των αξιών μας.
Αυτή είναι η πολιτική πρόκληση της εποχής μας: πώς θα διαμορφώσουμε τον αυριανό κόσμο;
Από αυτές τις σκέψεις μας, τις κοινές μας, τις μέρες αυτές, συνοψίζω και καταθέτω ένα όραμα βασισμένο σε πέντε αρχές:
Πρώτον, προκληθήκαμε να οικοδομήσουμε μια ενάρετη κοινωνία—όχι με τη διδακτική έννοια, αλλά με την αριστοτελική. Μια κοινωνία δικαιοσύνης, όπου η ηθική καθοδηγεί την πολιτική. Όπου και το βάρος της μετάβασης σε μια κοινωνία πράσινη μοιράζεται δίκαια. Όπου οι ευάλωτοι δεν θυσιάζονται στο όνομα της μετάβασης. Αντιθέτως και προστατεύονται και ενδυναμώνονται.
Δεύτερον, προκληθήκαμε με ιδέες και εμπειρίες για το πως ανανεώνουμε και εμβαθύνουμε τη δημοκρατία. Όχι ως απλή τελετουργία εκλογών, αλλά ως καθημερινή πρακτική. Μια δημοκρατία όπου οι πολίτες είναι φορείς αλλαγής, όχι θεατές της φθοράς. Μια συμμετοχική δημοκρατία, όπου ο διάλογος, η διαβούλευση και η λήψη αποφάσεων ενσωματώνονται στην θεσμική μας λειτουργία ενώ αποτελούν συλλογικές ευθύνες.
Μόνο μια τέτοια δημοκρατία μπορεί να ανταποκριθεί στις βαθιές αλλαγές που έχουμε ανάγκη:
– πώς συμβιώνουμε
– πως κτίζουμε τις πόλεις και τις κατοικίες μας
– πως κινούμαστε – ποιες συγκοινωνίες αναπτύσσουμε
– πως αλλάξουμε το ενεργειακό μας μοντέλο
– πώς παράγουμε και τι καταναλώνουμε,
– πώς φροντίζουμε την υγεία—των ανθρώπων και του πλανήτη.
Τρίτον, να επανακτήσουμε (ως πολίτες) τη δύναμη στην πολιτική, την οικονομία και τον πολιτισμό. Η δημοκρατία μας πρέπει να διαπερνά και την οικονομία και τις τεχνολογίες μας.
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί είτε να ενισχύσει τη φωνή μας είτε να τη φιμώσει.
Οι πλατφόρμες να μας ενδυναμώσουν ή να μας χειραγωγήσουν.
Τα ενεργειακά συστήματα μπορούν να δημοκρατικοποιηθούν—ώστε όλοι να είναι παραγωγοί-καταναλωτές, όχι παθητικοί πληρωτές.
Η ενεργειακή δημοκρατία αποτελεί το αντίδοτο στην ενεργειακή ολιγαρχία. Να γίνει κατάκτηση των πολιτών και της κοινωνίας μας.
Τέταρτον, η δημοκρατία απαιτεί εκπαίδευση—όχι μηχανική αποστήθιση. Χρειαζόμαστε σχολεία κριτικής σκέψης, διαλόγου, συλλογικής νοημοσύνης και δημιουργικών δεξιοτήτων. Εκπαίδευση ως συμμετοχή στη ζωή της πόλης, του έθνους, του πλανήτη. Και τα σχολεία να μεταμορφωθούν σε εργαστήρια αλλαγής, όχι εργοστάσια συμμόρφωσης.
Πέμπτον, να απελευθερώσουμε τη φαντασία μας από τις σπηλιές (του Πλάτωνα) που κατοικούμε—είτε από φόβο είτε από τις λαμπερές οθόνες της απόσπασης. Εδώ, η τέχνη είναι απαραίτητη. Μουσική, θέατρο, γκράφιτι, ποίηση—δεν είναι πολυτέλειες. Είναι το οξυγόνο της δημοκρατικής φαντασίας. Η τέχνη μάς ανοίγει σε νέους κόσμους—και, άρα, σε νέες πολιτικές.
Αλλά γνωρίζουμε: η αλλαγή δεν έρχεται μόνο με ιδέες. Χρειάζεται ηγεσία.
Όχι μόνο προέδρους ή πρωθυπουργούς. Χρειάζεται εσένα.
Μπορείς να ηγηθείς—στη γειτονιά σου, στο σχολείο σου, στην κοινότητά σου, στην πλατφόρμα σου, στο κίνημά σου.
Η ηγεσία δεν αφορά τίτλους. Αφορά δράση. Αφορά συνείδηση. Αφορά θάρρος.
Κανείς μας όμως δεν μπορεί μόνος.
Η δύναμη των ισχυρών είναι μεγάλη. Γι’ αυτό οι αδύναμοι πρέπει να ενωθούν. Οι κατακερματισμένοι να χτίσουν συμμαχίες.
Πρέπει να ενώσουμε δυνάμεις:
– Ειρηνιστές με υπερασπιστές του κλίματος
– Φεμινίστριες με συνδικαλιστές
– Υπέρμαχοι της δημοκρατίας με αυτόχθονες κοινότητες
– Δημοσιογράφοι με δασκάλους
– Μετανάστες με νέους
– Πρόσφυγες με διαδηλωτές της Pride
– Τεχνολόγοι με φιλοσόφους
– Αγρότες με καλλιτέχνες
Ας μετατρέψουμε κάθε αίτημα για αξιοπρέπεια σε έναν κοινό αγώνα για τη δημοκρατία.
Ας κάνουμε τη δύναμη του ενός, τη δύναμη όλων.
Και έτσι, κλείνω με ένα κάλεσμα στη δράση.
Ας δημιουργήσουμε—μαζί—ένα Σχολείο Δημοκρατίας: έναν χώρο ενδυνάμωσης νέων ηγετών από όλη την περιοχή μας και πέραν αυτής. Έναν χώρο όπου θα μπορούν να μάθουν, να συζητήσουν, να φανταστούν, να δράσουν—για να χτίσουν κοινωνίες ειρήνης, συνεργασίας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κλιματικής δικαιοσύνης και αξιοπρέπειας.
Το πνεύμα της Σύμης δεν μένει στη Σκιάθο. Ταξιδεύει με τον καθένα από εσάς.
Πάρτε το μαζί σας στη ζωή σας.
Στους αγώνες σας.
Στα όνειρά σας.
Ας είναι αυτό το σύμφωνό μας, η υπόσχεσή μας:
Να διαμορφώσουμε το μέλλον όχι με φόβο, αλλά με ελευθερία.
Όχι με απληστία, αλλά με γενναιοδωρία.
Όχι με σιωπή, αλλά με αλληλεγγύη.
Το ταξίδι συνεχίζεται. Και μαζί—τα καταφέρνουμε.
Σας ευχαριστώ.”