Στην εκδήλωση του Ιδρύματος Ανδρέασ Α. Παπανδρέου (ΙΑΠ), “Η Λαϊκή Επιμόρφωση και Αυτομόρφωση ως πράξη Δημοκρατίας – Πιάνοντας το νήμα από την αρχή”, μίλησε ο πρώην πρωθυπουργός και εκ των θεμελιωτών του θεσμού, Γιώργος Α. Παπανδρέου.
Ολόκληρη η ομιλία:
Φίλες και φίλοι,
Σήμερα δεν μιλούμε απλώς για ένα περιοδικό. Μιλούμε για μια ιδέα. Μια ιδέα βαθιά ριζωμένη στην προοδευτική ιστορία μας, που όμως παραμένει πιο επίκαιρη από ποτέ: τη Λαϊκή Επιμόρφωση. Την ανάγκη δηλαδή ο πολίτης να μην είναι θεατής, αλλά συμμέτοχος. Να μη δέχεται απλώς την πραγματικότητα, αλλά να την συν-διαμορφώνει.
Για να το πετύχουμε αυτό, πρέπει πρώτα να κάνουμε κάτι απλό και δύσκολο μαζί:
να ακούσουμε.
Στοχος μας όχι να επιβάλλουμε τις ιδέες ή γνώσεις μας αλλά να λειτουργήσουμε ως καταλύτες για έναν δημοκρατικό διάλογο αναζήτησης συλλογικής κριτικής σκέψης και αναζήτησης λύσεων σε κοινωνικά προβλήματα και απελευθέρωσης
Να ενεργοποιήσουμε τον άνθρωπο στις αλλαγές που τον αφορούν — γιατί μόνο έτσι η δημοκρατία αναπνέει.
Η αυτομόρφωση δεν είναι μια ατομική διαδικασία. Είναι μια πράξη αυτο-δημοκρατίας.
Κάθε φορά που ο πολίτης αποφασίζει να μάθει κάτι νέο, να καλλιεργήσει το κριτήριό του, να αναπτύξει τη σκέψη του, χτίζει θεμέλια ελευθερίας. Και ταυτόχρονα, χτίζει και θεμέλια για μια νέα συλλογικότητα.
Γι’ αυτό και η Λαϊκή Επιμόρφωση δεν ήταν ποτέ ένας γραφειοκρατικός θεσμός.
Ήταν ένα ανοιχτό πανεπιστήμιο.
Ήταν δια βίου μάθηση, πριν η Ευρώπη δώσει το όνομα.
Ήταν δίκτυα γνώσης, κοινοτικές δομές, τόποι όπου ο πολίτης γινόταν ξανά κέντρο.
Σήμερα, αυτό το πνεύμα το χρειαζόμαστε ξανά.
Κάθε μέρα να μαθαίνουμε κάτι νέο.
Κάθε μέρα να ανοίγουμε χώρο για διάλογο.
Κάθε μέρα να χτίζουμε γέφυρες ανάμεσα σε ανθρώπους, ιδέες, γενιές.
Γιατί η κοινωνία μας δεν υποφέρει από έλλειψη πληροφορίας — αλλά από έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς και μεταξύ μας.
Ζούμε σε μια εποχή όπου τα «social» έγιναν συχνά ασύλληπτοι μηχανισμοί παραπληροφόρησης, αντί για χώρους συνάντησης και δημοκρατικού διαλόγου.
Όπου μεγάλα συστήματα αφήγησης παράγουν διχασμό, ταχύτητα, θυμό — και αποδυναμώνουν τη δημοκρατική κρίση.
Και εδώ εμφανίζεται κάτι νέο: η τεχνητή νοημοσύνη.
Μια δύναμη που μπορεί να γίνει εργαλείο χειραγώγησης ή εργαλείο ελευθερίας.
Εξαρτάται από εμάς.
Από τη δημοκρατική λογοδοσία, την αλγοριθμική διαφάνεια, την ικανότητά μας να προστατεύσουμε την αλήθεια.
Αλλά και να ορίσουμε τις αξίες που αυτή η νέα εξουσία θα πρέπει να υπηρετεί! Το κέρδος ή το κοινό καλό;
Αλλά η τεχνολογία, όσο σημαντική κι αν είναι, ποτέ δεν στάθηκε αρκετή.
Στο τέλος, το ερώτημα παραμένει:
Έχουμε την παιδεία — την εσωτερική παιδεία — για να ξεχωρίσουμε;
Έχουμε την αυτοπεποίθηση, την κριτική δύναμη, την ελευθερία του νου για να μην παρασυρθούμε;
Γι’ αυτό χρειάζεται ξανά η αυτομόρφωση – συλλογική
Δεν λείπει η γνώση· λείπει η ικανότητα να τη χρησιμοποιήσουμε συλλογικά.
Δεν λείπουν οι πληροφορίες· λείπουν οι χώροι όπου οι άνθρωποι μπορούν να τις μετασχηματίσουν σε κριτική σκέψη, σε συμμετοχή, σε δράση, σε αλληλο-κατανόηση.
Και αυτό είναι που κάνει το περιοδικό Αυτομόρφωση τόσο αναγκαίο σήμερα.
Διότι δεν είναι απλώς μια επανέκδοση.
Είναι ένα κάλεσμα.
Ένα κάλεσμα να ξαναθυμηθούμε ότι η αληθινή ελευθερία είναι η γνώση.
Ότι η αληθινή δημοκρατία είναι η συμμετοχή.
Και ότι η αληθινή παιδεία δεν είναι προνόμιο — είναι δικαίωμα και υποχρέωση. Καθενός από εμάς και όλων μαζί.
Ας ξαναχτίσουμε, λοιπόν, κοινότητες μάθησης.
Ας ξαναβάλουμε τη γνώση στον πυρήνα της δημοκρατίας μας.
Ας δώσουμε στους νέους χώρους, ομίλους, δυνατότητες να γίνουν ενεργοί πολίτες.
Ας δημιουργήσουμε γέφυρες παιδείας, όχι ρήγματα.
Ας αντιμετωπίσουμε την παραπληροφόρηση όχι με φόβο, αλλά με ενδυνάμωση.
Η δημοκρατία δεν φοβάται την πολυφωνία — φοβάται την αμορφωσιά.
Δεν φοβάται την κριτική — φοβάται την αδιαφορία.
Δεν φοβάται τον πολίτη — τον χρειάζεται.
Η αυτομόρφωση, λοιπόν, δεν είναι μια πράξη ατομικής σωτηρίας.
Είναι μια πράξη συλλογικής αναγέννησης.
Και αυτό είναι που σας καλώ να κάνουμε μαζί:
να ξανακάνουμε τη γνώση υπόθεση όλων.
Να ξαναφέρουμε την παιδεία στο κέντρο της δημοκρατίας.
Να ξαναδώσουμε στον άνθρωπο τη δύναμη να σκέφτεται, να συμμετέχει, να αλλάζει.
Αυτός είναι ο δρόμος.
Αυτό είναι το μέλλον.
Αυτό είναι το καθήκον μας. Και η υπόσχεση μας στις μελλοντικές γενιές.
